Tajjeb għax tajjeb, tajjeb għax b’xejn...imma vera b’xejn?

‘Tajjeb għax tajjeb, tajjeb għax b’xejn’ kien jingħad darba ftit żmien ilu mhux ħażin meta kienu bdew isiru ġabriet għal dawk li kienu morda bil-kanċer. Imma eks Ministru Nazzjonalist tal-Finanzi kien ifakkarna li ‘xejn mhu b’xejn’. U din il-ġimgħa, preċiżament nhar il-Ħadd li għadda l-Prim Ministru Joseph Muscat ħabbar kif it-tragward tal-Gvern li jmexxi huwa li jagħmel it-trasport pubbliku wieħed b’xejn.

Ikun hemm min jgħid li dan huwa sempliċiment ‘gimmick’ u ċejċa. Ikun hemm oħrajn li jarawha bħala xi ħaġa ferm pożittiva għax se jiffrankaw. Imma lil hinn mill-opinjonijiet inizjali, ġeneralment motivati mill-opinjoni politika, il-gazzetta ILLUM tagħti ħarsa estensiva lejn x’ġara f’pajjiżi oħrajn fejn it-trasport pubbliku sar b’xejn (anke jekk għal setturi speċifiċi). Nagħtu ħarsa speċifika lejn rapport dwar inizjattiva ta’ trasport b’xejn għal studenti fi Brussell u kif dawn irreaġixxew għall-inizjattiva ta’ trasport b’xejn kif ukoll ir-reazzjoni tal-poplu ta’ Tallinn, il-kapitali tal-Estonja, għall-inizjattiva ta’ trasport pubbliku b’xejn fl-2013.

Mill-Gvern Fjamming sa Tallinn     

Il-kunċett tas-sistema ‘third payer’ kienet elaborata l-aktar mill-Gvern Fjamming (b’poplu mifrux fl-Olanda, il-Belġju u Franza). Hija msejħa ‘third payer’ minħabba li huwa l-Gvern, l-awtorità jew entità li qed tħallas għall-passiġġier. Jiġifieri għandek il-fornitur tas-servizz, il-klijent u t-terz li qed iħallas għall-klijent.

Mis-sena 2000 żewġ gruppi gawdew mill-benefiċċju ta’ trasport pubbliku b’xejn, jiġifieri l-anzjani (65+) u tfal taħt it-12-il sena. Fit-tmiem tal-2003 iktar minn 20% tal-komunitajiet Fjammingi kienu introduċew din is-sistema, bl-Università Kattolika tal-Leuven tidħol f’arranġament simili għall-istudenti tagħha.

Fl-2003 mbagħad din is-sistema kienet introdotta fil-kapitali, Brussell bil-Brussels Capital Region tħallas lill-Brussels Public Transport Authority €14-il miljun illi minnhom ikunu jistgħu jitħallsu l-vjaġġi tal-anzjani u t-tfal kollha.

Mill-2004, l-impjegati tal-Gvern u mill-2005 persuni fuq il-paga minima lkoll bdew jużaw it-trasport pubbliku mingħajr il-bżonn ta’ ħlas.

Iktar riċenti kienet il-belt kapitali tal-Estonja illi introduċiet din is-sistema. Fil-fatt fl-2013 is-sindku tal-belt, Edgar Savisaar, ippropona trasport pubbliku b’xejn għal kulħadd, simili għal dak li ppropona Muscat f’Malta.

Biex tkun tista’ tgwadi minn trasport b’xejn iżda trid tkun residenti fil-belt b’€1,000 mit-taxxa tad-dħul kull sena jmorru għat-trasport. Kulma jrid iħallas direttament il-passiġġier huwa €2 għal kard, simili għal dik ta’ Malta.

Skont artikli illi dehru fuq The Guardian aktar kmieni din is-sena jidher illi l-proġett irnexxa anke għax kienu bosta bliet oħrajn li għamlu rikjesti għal aktar informazzjoni, fosthom mill-belt Ċiniża ta’ Chengdu.

Ir-riżultati kienu interessanti. Dawk li minflok karozza jużaw it-trasport pubbliku żdiedu bi 8%, għalkemm iż-żmien li vjaġġi bil-karozzi jdumu żdiedu b’31%. Dr Oded Cats minn Delft University tal-Olanda, tgħid illi dan jindika żieda ta’ karozzi fit-toroq.

Inizjattiva mmarkata b’żidiet

Rapport ippubblikat fl-2006 ‘Impact of Free public transport on Travel behaviour (Steenberghen, Lenny u Macharis) jagħti l-istampa f’erba’ postijiet differenti fejn saret din l-inizjattiva, apparti li jiffoka fuq l-inizjattiva li saret fil-Belġju ta’ trasport b’xejn għall-istudenti.

Żidiet qawwijin fil-passiġġieri fl-Istati Uniti

Arranġament illi sar bejn diversi Universitajiet fl-Istati Uniti u l-fornitur tat-trasport pubbliku wassal għal żidiet ta’ bejn 71% u 200% fl-użu tat-trasport pubbliku.

F’dan il-każ l-Universitajiet iħallsu ammont ta’ flus lill-fornitur, skont kemm jaħsbu li se jkun hemm użu tat-trasport pubbliku, biex imbagħad l-istudenti jistgħu jużaw trasport mingħajr ħlas.

Il-‘Jaakart’ twassal għal żidiet... imma t-traffiku ma naqasx

Fl-Olanda bdiet tintuża dik li tissejjaħ Jaakart minn total ta’ 800,000 student. Din wasslet għal żieda ta’ 75% fl-użu tat-trasport pubbliku, bir-rapport jgħid illi l-inizjattiva wasslet għal attitudni pożittiva lejn it-trasport pubbliku.

Imma mhux biss, fl-Olanda wkoll saret inizjattiva ta’ trasport pubbliku mingħajr ħlas bejn The Hague u l-belt mimlija universitajiet ta’ Leiden. Anke hawn kien hemm żieda fl-użu fil-passiġġieri, għalkemm din id-darba r-rapport jispeċifika illi minkejja din iż-żieda, dan ma rriżultax fi tnaqqis fl-użu tal-karozzi u fit-traffiku.

Chateauroux, Franza: Aktar passiġġieri, aktar vandaliżmu

Fil-komunitajiet ta’ Chateauroux ġewwa Franza, inizjattiva ta’ trasport b’xejn fl-2002 wasslet għal żieda qawwija ta’ 79% fl-ammont ta’ passiġġieri.

Minkejja dan, kienu rrappurtati aktar każijiet ta’ vandaliżmu, kif ukoll aktar każijiet ta’ diżrispett lejn ix-xufiera, speċjalment issa li ma kellhomx is-saħħa tax-xiri tal-biljetti f’idejhom.

Brussell: rispons tajjeb

Ir-rapport li qed tikkwota din il-gazzetta juri kif l-inizjattiva tal-Gvern Belġjan ta’ Trasport b’xejn għal settur ta’ studenti ħalliet il-frott.

Il-Gvern Belġjan kien nieda miżura ta’ trasport b’xejn għal studenti f’universitajiet u kulleġġi fejn il-lingwa mitkellma hija dik Olandiża.

Ftit inqas minn 47% ta’ dawk li setgħu jakkwistaw il-kard biex jużaw trasport pubbliku b’xejn, għamlu dan. Minn dawn 89% użaw it-trasport pubbliku, uħud għall-ewwel darba. Kwart ta’ dawk li għamlu użu mit-trasport pubbliku għamlu vjaġġi ġodda.

U x’jikkonkludi r-rapport?

Ir-rapport ta’ Steenberghen, Lenny u Macharis jagħmel konklużjoni partikolari u li tajjeb li niftakruha qabel diskussjonijiet dwar trasport pubbliku b’xejn.

Fir-rakkomandazzjonijiet ir-rapport jfakkar illi “li jkun offrut trasport pubbliku b’xejn ma jfissirx li n-nies se jħallu l-karozzi d-dar. L-għażla ta’ kif persuna tmur minn post għall-ieħor hija ddeterminata minn bosta fatturi, bħall-frekwenza, il-kwalità u l-aċċessibilità. Fatturi li jattiraw lin-nies lejn it-trasport pubbliku jeħtieġ ikunu kkumplimentati minn miżuri li jnaffru lin-nies mill-karozzi. Miżuri jistgħu jinkludu prezzijiet ogħla, regolazzjoni tal-parkeġġ u miżuri oħrajn ta’ mmaniġjar ta’ mobilità.”

Ir-rapport ifakkar ukoll li qabel ma jiddaħħlu miżuri ta’ trasport pubbliku b’xejn huwa importanti li jkun hemm forniment propizju tas-servizz. Jiġifieri li jkun hemm aktar vjaġġi, aktar vetturi u servizz li jkun iktar estiż għall-ħinijiet ukoll li jibqgħu għaddejjin matul il-lejl

...u l-Ġermanja wkoll

Intant fi Frar ta’ din is-sena kien irrappurtat illi l-Gvern Ġemaniż qed jippjana li jibda trasport pubbliku b’xejn. Kien tħabbar illi kien se jibda proġett pilota f’ħamest ibliet; Bonn, Essen, Herrenberg, Reulingen u Manneheim.

Il-Ġermanja se tagħmel dan minħabba li l-Kummissjoni Ewropea wissiet lil dan il-pajjiż, flimkien ma’ oħrajn kontra ksur ta’ regolazzjoni li titratta tniggis tal-arja.

U f’Malta? Tirnexxi?

F’Malta, il-proposta tal-Prim Ministru tista’ ssib problema fatali. F’Malta l-uniku trasport pubbliku huwa magħmul minn tal-linja, li hija vettura li taħdem fuq l-art. Dan ifisser li l-inċentiv biex persuna taqbad it-trasport pubbliku, hu li hu. Tal-linja tieqaf fit-traffiku bħall-karozzi, b’differenza li tal-linja jeħtieġ issegwi r-rotta tagħha u allura tibqa’ mwaħħla fit-traffiku. L-uniku trasport pubbliku f’Malta huwa dak fuq l-art li ftit li xejn għandu karreġġjati apposta għalih u li għandu rotot li ġieli jkunu mimlijin u allura jaffetwa l-puntwalità. Dan apparti li s-servizzi billejl għadhom fl-infanzja tagħhom u allura għal ħafna destinazzjonijiet it-trasport pubbliku jieqaf bejn id-9:30p.m. u l-10:30 pm.

Dan kollu jnaqqas mill-attrazzjoni tat-trasport pubbliku u diversi persuni li għandhom karozza se jżommu lilha, anke jekk it-trasport pubbliku jkun b’xejn.

Biex tkompli tikkumplika l-affari gvernijiet sussegwenti ma tantx urew entużjażmu biex jintroduċu miżuri li permezz tagħhom l-użu tal-karozza jsir iktar għoli. Dan allura jfisser li filwaqt li l-fatturi li jattirawk lejn it-trasport pubbliku żdiedu, għalkemm xorta mhumiex b’saħħithom biżżejjed, il-fatturi li jbegħduk mill-użu tal-karozza huma pjuttost negliġenti.

Jiġifieri kif jgħid ir-rapport li qed nikkwotaw f’dan l-analiżi miżura ta’ din it-tip tirnexxi biss jekk ikun hemm miżuri li jikkumplimentawha.

Dan apparti li bħalma jiġri kull fejn kienet applikata din il-miżura l-Gvern kellu joħroġ l-ispiża hu. B’xejn għalik imma joħorġu mit-taxxi tiegħek, jiġifieri mhux b’xejn! Jekk il-Gvern ikun irid itejjeb is-servizz biex ikompli jattira l-passiġġieri se jkollu joħroġ iktar flus mit-taxxi lill-kumpanija Spanjola li qed tmexxi t-trasport pubbliku.

Dan hu kollu tajjeb sakemm l-ekonomija qed tiġġenera l-ġid, imma kif jirrimarkaw bosta li tkellmu dwar din l-inizjattiva onlajn, f’sitwazzjoni fejn l-ekonomija lokali tgħaddi minn perjodu diffiċli, il-miżura ta’ trasport pubbliku b’xejn mhux neċessarjament tibqa’ garantita.

F’Hesselt fil-Belġju, wara 16-il sena, kellhom jerġgħu jintroduċu n-noll hekk kif it-trasport b’xejn għal kulħadd ma baqax sostenibbli.

Dan jindika allura li apparti żieda fis-serivizzi ta’ trasport pubbliku (under/overground?), jeħtieġ ikun hemm pjan ta’ sostenibbilità fit-tul. 

Il-pajjiżi li joffru trasport pubbliku b’xejn...

L-Awstralja

• Adelaide
• Brisbane
• Melbourne
• Perth

Il-Belġju

• Hasselt

Il-Brażil

• Agudos
• Anicuns
• Eusebio
• Itatiaiuçu
• Ivaiporã
• Maricá
• Mount Carmel
• Muzambinho
• Paulinia
• Pitanga
• Porto Real
• Potirendaba
• Silva Jardim

Il-Bulgarija

• Samokov

Il-Kanada

• Calgary
• Saint-Joseph-du-Lac
• Winnipeg

Iċ-Ċina

• Changning
• Chengdu

Ir-Repubblika Ċeka

• Frýdek-Místek
• Strakonice
• Valašské Meziříčí

Id-Danimarka

• Ærø
• Ikast
• Læsø

L-Ingilterra

• Dewsbury
• Huddersfield
• Manchester
• Wakefield

L-Estonja

• Tallinn

Il-Gżejjer Faroe

• Tórshavn

Il-Finlandja

• Mariehamn

Franza

• Aubagne
• Castres
• Châteauroux
• Colomiers
• Compiègne
• Dunkerque
• Gap
• Libourne
• Noyon
• Toulouse
• Vitré

Il-Greċja

• Athens

L-Iżlanda

• Akureyri

L-Italja

• Livigno

Il-Litwanja

• Skuodas

Il-Malażja

• George Town
• Kuala Lumpur

In-Norveġja

• Fredrikstad
• Oslo

Il-Polonja

• Bełchatów
• Boguchwała
• Brodnica
• Chmielnik
• Czarna
• Glowno
• Głogów Małopolski
• Głuchołazy
• Goleniów
• Gostyń
• Kościerzyna
• Lubin
• Łaziska Górne
• Mieroszów
• Mława
• Nowogard
• Nowy Tomyśl
• Otmuchów
• Polkowice
• Ścinawa
• Śrem
• Środa Wielkopolska