Il-mistoqsija li qed jagħmel kullħadd: kif wasalna s’hawn. Kif każ bħal dan wassal biex ikun hemm għajta popolari kontra l-intransiġenza ta’ Robert Abela?
Aktar ma jmur, l-industrija tal-kostruzzjoni f’Malta qed issir magħrufa għall-inċidenti u l-imwiet tal-ħaddiema. Bejn l-2010 u l-2017, total ta’ 20 mewt ta’ ħaddiem fis-settur ġie rrappurtat. Bejn l-2018 u l-2022, ir-rata kompliet togħla hekk kif ġew irrappurtati xejn inqas minn 29 fatalità.
Però, l-ebda minn dawn l-imwiet ma qajjem furur kbir daqs il-każ ta’ Jean Paul Sofia li miet mirdum taħt fabbrika li kienet qed tiġi mibnja. Dan ikkulmina f’protesta sabiex issir inkjesta pubblika li għaliha attendiet folla massiva ta’ nies. Petizzjoni bl-istess għan ġabret aktar minn 30, 000 firma.
Din kienet l-ewwel darba li s-soċjetà ħarġet daqshekk bi ħġarha sabiex titkellem kontra inċident li wassal għal mewt ta’ persuna fuq sit tal-kostruzzjoni. Allura wieħed jistaqsi x’kienu l-fatturi li wasslu għal din ir-reazzjoni. L-Illum tkellem mas-soċjologu Dr. Michael Brigulio sabiex jiddiskuti x’setgħu kienu dawn ir-raġunijiet, u kif ukoll ħadet kumment mill-ġurnalista veteran James Debono.
Il-weġgħa tal-omm
Fattur li ma kienx daqshekk prevalenti fil-każijiet l-oħra kien il-persistenża u l-voċiferità li kellha u għad għandha Isabelle Bonnici, omm Jean Paul. Kienet hi li għamlet it-talba pubblika lill-Prim Ministru Robert Abela sabiex tinfetaħ inkjesta pubblika. Kienet hi li ġabret il-firem għall-petizzjoni favur l-istess inkjesta. Kienet hi li tkellmet pubblikament diversi drabi dwar is-sogħba u l-weġgħa tagħha. Kienet ukoll mgħejjuna bil-kbir mill-avukat Therese Comodini Cachia li kienet sa ftit xhur ilu deputat Nazzjonalista u bħalissa l-avukat tal-familja Caruana Galizia, kif ukoll mill-avukat Joe Giglio.
Fuq kollox, kien wiċċ Isabelle Bonnici li kien qed jidher fil-pubbliku, viżibilment emozzjonat, meta tkellmet ma’ diversi persuni pubbliċi kif ukoll kmamar tal-aħbarijiet. U diskorsha kien wieħed li jqanqal l-emozzjonijiet. “Anke jekk dawk responsabbli jintbagħtu l-ħabs, xorta jkunu aħjar minni,” kien fost id-diskors li qalet. “Omm li għaddiet milli għaddejt minnu jien biss tista’ tifhem dak li nħoss.”
Magħha ingħaqad ukoll żewġha. F’filmat li ġie mxandar minn kmarar tal-aħbarijiet, jidher quddiem karozza ta’ Ministru jagħmel appell sabiex tinfetaħ inkjesta pubblika. “Se ttajjarni?” jinstema jgħid quddiem il-karozza tal-Ministru Ian Borg. “Se torqod illejla? Jien ilni seba’ xhur ma norqod!”
Għal Brigulio, Bonnici kienet l-ewwel u l-akbar fattur.
“Id-determinazzjoni tagħha kkawżat il-bidu ta’ segwenza ta’ avvenimenti li wassluna s’hawn”
Wara, “bdew jingħaqdu magħha numru ta’ kmamar tal-aħbarijiet, għaqdiet non-governattivi, personalitijiet pubbliċi bħal Peppi Azzopardi, kif ukoll politiċi minn kull naħa.”
Is-soċjologu jgħid li b’hekk inħoloq network soċjali fuq skala nazzjonali, fejn kull persuna minn kull twemmin politiku ingħaqad flimkien sabiex jesprimi r-rabja tiegħu lejn dak li ġara. “Isabelle Bonnici wriet kemm hu importanti li ma teskludi lil ħadd,” żied Brigulio. “Dan kien effettiv preċiżament għax ġibed lil kulħadd lejh.”
Għamel referenza partikolari għad-diskors ta’ Peppi Azzopardi quddiem Kastilja, fejn għamel appell lill-partiti kollha. “Saħansitra, anke Joseph Muscat ingħaqad fl-aħħar ġurnata,” saħaq Brigulio.
Kien għadu fil-fjur taż-żgħożija
Jean Paul tilef ħajtu meta kellu biss 20 sena. Dan jagħmlu fost l-iżgħar vittmi ta’ dawn l-inċidenti, fattur li ċertament appella għall-kunxejnza tal-pubbliku li dak li seħħ kien inġust. Brigulio jgħid li dan seta’ wassal sabiex jattira aktar simpatija mill-pubbliku. Hu jżid li jista’ jagħti l-każ li, peress li kien żgħażugħ, il-ħbieb tiegħu kienu iżgħar u b’hekk kellhom aktar enerġija sabiex jaħdmu u jikkampanjaw sakemm jaraw li ssir ġustizzja. B’hekk, kien hemm aktar kontribut fil-ħidma lejn il-bini ta’ dan il-network.
Il-fatt li kien Malti
Huwa ċar u jidher li l-Maltin għandhom apatija lejn il-ħajja ta’ nies barranin. Dakinhar tal-protesta stess, miet Sirjan ta’ 26 minħabba ġrieħi li sofra f’inċident f’sit tal-kostruzzjoni erbat ijiem qabel. Dan kien jismu Mohammed Kasem Hashem Alkhateeb, li waqa’ għoli ta’ madwar sular. Għalkemm ukoll kien għadu żgħir, issemma’ ferm anqas minn Jean Paul Sofia. Filfatt, filwaqt li l-isem ta’ Jean Paul Sofia għadu fuq fomm kulħadd, lil Mohammed ftit jiftakruh b’ismu.
Brigulio jispjega dan il-fenomenu billi jgħid li dan peress li meta tkun Malti, normalment ikun hemm aktar nies jafuk f’Malta. B’hekk, aktar nies ikollhom interess fl-istorja tiegħek. Għalkemm jistqarr li “hija ħaġa sfortunata”, il-poplu Malti jimportah anqas meta jmut barrani, possibilment għax ma jkunx magħruf minn ħafna nies li kapaċi joħolqu kuxjenza, u ma jkollux ħafna nies jikkampanjaw għalih sabiex b’hekk jinbena network soċjali ta’ din ix-xorta.
Ma kienx jaħdem fuq is-sit
Fattur ieħor kapaċi jkun li Jean Paul ma kienx bennej fuq is-sit. Minn dak li ġie rrappurtat, hu kien mitlub iwassal kaxxa tal-għodda lill-ħaddiema meta l-bini ċeda u ntradam taħtu. B’hekk, l-ebda dubju ta’ ħtija li kapaċi kien atribwibbli lejn il-vittma ma tqajjem, bħal pereżempju naqas milli jintrabat kif jitolbu l-proċeduri tas-sigurtà. B’hekk, aktar nies ikunu lesti sabiex jappoġġjaw il-kawża
Dan wieħed jista’ jinnotah ukoll fil-każ ta’ Miriam Pace, mara li lura fl-2020 kienet intradmet f’darha stess, wara li din ikkollassat kawża ta’ xogħolijiet li kienu għaddejjin fil-bini ta’ maġembha. Dan każ li ukoll qajjem reazzjoni nazzjonali qawwija, għalkemm forsi mhux fuq l-istess livell tal-każ ta’ Sofia. Fattur komuni bejniethom huwa li l-vittma mietet f’sitwazzjoni fejn kompletament ma kellhiex tort; l-ebda deċiżjoni ma setgħet tieħu b’mod differenti sabiex ikun hemm eżitu differenti, għajr li ma tinzertax f’dak il-post f’dak il-ħin. Il-vittma mietet kompletament minħabba nuqqasijiet ta’ partijiet terzi.
Il-mistoqsijiet dwar l-illegalitajiet
Brigulio jgħid li mill-bidu l-pubbliku assuma li kien hemm nuqqasijiet marbutin mal-każ. “Il-pubbliku kien diġa qed jassumi li xi affarijiet saru ta’ kafkaf”. Ftit wara l-inċident, ma damx biex bdew joħorġu numru ta’ fatti marbutin mal-iżvilupp li qajjmu ħafna dubji. L-ewwel nett, l-art kienet mikrija lil persuna, Karl Buhagiar, li fil-passat ġie mressaq il-qorti fuq akkużi relatati ma’ traffikar ta’ persuni. Barra minn hekk, għamel ukoll sena f’ħabs Taljan.
Dan huwa wieħed mis-sidien tal-kumpanija tal-kostruzzjoni AllPlus Ltd, flimkien ma’ Matthew Joseph Schembri. Schembri ġie akkużat fl-2022 li qabbad żewġ persuni jagħmlu attentat fuq il-ħajja ta’ missier l-eks-mara tiegħu.
Il-perit tal-proġett, Adriana Zammit, għandha passat nadif. Però, dubji qamu meta ħarġu stqarriji mill-ħaddiema li dawn qatt ma rawha fuq il-post, iżda kienet tivverifika l-progress tal-iżvilupp permezz ta’ ritratti fuq il-Whatsapp.
“Dawn huma kwistjonijiet li ilhom jitkelmu dwarhom; iż-żewġ partiti,” temm jgħid Brigulio. “Jista’ jkun li, wara l-ħafna każijiet ta’ din ix-xorta, il-poplu għejja u issa ried juri d-diżapprovazzjoni tiegħu b’mod aktar apert.”
Analiżi mill-ġurnalista veteran James Debono
Intant, il-ġurnalista veteran James Debono spjega kif id-deċiżjoni tal-Prim Ministru li jsejjaħ inkjesta pubblika kienet reazzjoni għall-mewġa ta’ diżapprovazzjoni pubblika għall-vot fil-Parlament li fih il-membri tal-Gvern kollha ivvutaw kontra l-mozzjoni tal-Oppożizzjoni favur l-inkjesta. L-aktar fattur li kkontribwixxa għal din ir-reazzjoni pubblika kienet ir-rabja tal-familja, partikolarment ta’ omm Jean Paul, li rebħet is-simpatija tal-poplu, inkluz ħafna bi twemmin Laburista. L-ebda Prim Ministru fid-dinja ma jista’ jirbaħ punt legalistiku meta jkun affaċċjat mill-karba ta’ omm, u Abela mhux eċċezzjoni.
Debono stqarr li f’dan is-sens, Abela ghamel u-turn li seta’ evita, kieku aċċetta t-talba tal-familja mill-bidu u evita argumenti legalistiċi li taw impressjoni li kellu xi haga x’jaħbi. Innota kif il-fatt li llum qed issir l-inkjesta waqt li għaddejjin il-proċeduri kriminali relatati mal-każ xejnet l-argument oriġinali tal-Prim Ministru li l-inkjesta pubblika kienet se tkun ta xkiel għall-prosekuzzjoni.
Però aħjar tard milli qatt, jispjega Debono; il-fatt li ma tkunx stinat u tkun lest tbiddel fehmtek hu mertu fil-politika. F’dan il-każ, Abela qisu induna li l-kaz kien se jsir mażżra li magħha kienet qed tniżżel il-popolarità tal-Gvern.
Fattur iehor li wassal għal din id-deċiżjoni hi li fil-pajjiż hawn rabja għal dak li qed jigri fis-settur tal-kostruzzjoni. Fl-aħħar xhur, wieħed beda jinnota li anki l-Gvern beda jħoss pressjoni minn kostitwenti imxebba minn xogħolijiet kontinwi fl-irħula u l-ibliet fejn joqgħodu, u jħossu anzjetà meta jsir l-iskavar ħdejn id-dar tagħhom. Il-fatt li issa integħet spotlight fuq il-prattiċi fis-settur hi opportunità għall-pajjiż biex jiżgura li l-iżballji li wasslu għall- mewt ta Miriam Pace, Jean Paul Sofia u għexieren ta’ ħaddiema fil-biċċa l-kbira barranin ma jirrepetux ruħhom.
