Ħames snin mill-mewt ta' Mercieca; Kif sar Arċisqof ta' Malta?

Il-Ħadd li għadda ħabat il-ħames anniversarju mill-mewt tal-Arċisqof Emeritu Ġużeppi Mercieca, fl-għomor ta’ 87 sena.

Ġużeppi Mercieca, li dam tletin sena jmexxi l-Arċidjoċesi, twieled ir-Rabat ta’ Għawdex, fil-11 ta’ Novembru, 1928.

Huwa ġie ordnat saċerdot fit-8 ta’ Marzu, 1952, meta kien għadu qed jistudja fl-Università Gregorjana u Laterana, f’Ruma, minn fejn iggradwa fit-Teoloġija u l-Liġi tal-Knisja.

Lura Malta, fost ħidmiet oħrajn beda jgħallem it-Teoloġija u l-Liġi tal-Knisja fis-Seminarju ta’ Għawdex, fejn fl-1959 sar ukoll Rettur. Huwa kompla f’din il-kariga sal-1969, meta l-Papa Pawlu VI ħatru Mħallef tas-Sacra Romana Rota. 

Mons Mercieca stqarr miegħi kemm-il darba li hu ma jafx min kien ipproponieh biex isir Isqof Awżiljarju tal-Arċisqof Gonzi u, sussegwentement, is-suċċessur tiegħu. Kien hemm okkażjonijiet fejn jien semmejtlu li naħseb li l-oriġini tal-għażla tiegħu kienu fil-Vatikan. Huwa kien jurini li anke hu kien jaħseb hekk.

Minn dak li ltqajt miegħu u osservajt f’medda twila ta’ snin, naħseb li, bejn wieħed u ieħor, l-isfond kien f’dan il-kwadru:

Fl-ewwel nofs tas-snin sittin, meta l-Isqof Ġużeppi Pace, li kien imexxi d-Djoċesi ta’ Għawdex, kien daħal sew fl-età, is-Santa Sede bagħtet Għawdex Viżitatur Appostoliku, Mons W. Leach, biex jara kienx hemm kandidati fost il-kleru ta’ Għawdex li minn fosthom seta’ jingħażel is-suċċessur tal-Isqof Pace.

Mons Leach iltaqa’ ma’ diversi saċerdoti.  L-indikazzjonijiet huma li huwa tefa’ għajnejh l-iktar fuq żewġ saċerdoti partikolari li kienu (f’ordni alfabetiku skont il-kunjom) Dun Nikol Ġużeppi Cauchi u Dun Ġużepp Mercieca.  

Ġara, iżda, li Dun Ġużepp Mercieca ltaqa’ ma’ żmien diffiċli f’saħħtu. Feġġ perjodu li fih huwa beda jbati minn tnixxija ta’ demm minħabba ħsara fl-imsaren. It-tobba għall-ewwel ma setgħux jaqbdu art minn xiex kienet ġejja l-problema. Kien il-Professur Alfred John Craig (1909-1970) li sablu soluzzjoni medika li fejqitu u għenitu jikseb saħħtu lura.

Meta Dun Ġużepp Mercieca kien għadu jitħabat biex jirkupra, is-Santa Sede għażlet lil Dun Nikol Cauchi biex ikun is-suċċessur tal-Isqof Pace. 

Xahrejn biss wara, f’Ġunju, 1967, is-Santa Sede ħatret lil Mons Arċisqof Emanuel Gerada bħala Isqof Awżiljarju tal-Arċisqof Mikiel Gonzi. 

Sena wara, imbagħad, Mons Gerada sar Isqof Koadjutur ta’ Mons Gonzi, jiġifieri bid-dritt tas-suċċessjoni. 

F’Novembru 1969, wara li fieq, is-Santa Sede sejħet lil Dun Ġużepp Mercieca biex jibda jaqdi lill-Knisja bħala Mħallef tas-Sacra Rota Romana. 

Bħala Mħallef tar-Rota, Dun Ġużepp beda jisma’ u jiddeċiedi l-iżjed applikazzjonijiet għal dikjarazzjoni ta’ nullità taż-żwieġ, li kienu jaslu l-Vatikan mid-dinja kollha. Fl-istess żmien, ta wkoll servizz bħala consultore  tal-Kongregazzjoni tas-Santa Sede għad-Duttrina tal-Fidi.

Ir-residenza Rumana ta’ Dun Ġużepp Mercieca kienet u baqgħet fil-Kulleġġ Capranica. Iżda fl-ewwel nofs tas-sena 1974, huwa beda jaħseb biex isib residenza oħra. Dan minħabba li l-amministrazzjoni tal-Capranica kellha bżonn il-kamra li kien juża hu. Barra minn hekk, billi huwa kien rabba għeruq sew fis-servizz li kien qed jagħti bħala Mħallef tar-Rota Romana, fl-età ta’ 46 sena kien beda jħoss li l-ġejjieni tas-servizz tiegħu lill-Knisja kien se jibqa’ f’Ruma.

Ġara, iżda, li, f’Novembru, 1973, l-Arċisqof Gerada ssejjaħ lura fis-Servizz Diplomatiku tal-Vatikan, fejn kien qabel sar Awżiljarju tal-Arċisqof Gonzi. Huwa nħatar Nunzju Appostoliku għal El Salvador u l-Gwatemala. 

Dan nissel il-bżonn li jinstab kandidat ġdid biex jgħin lill-Arċisqof Gonzi. 

Fil-kurituri tal-poter ċivili f’Malta, kif ukoll fost is-saċerdoti, kien hemm min kellu l-preferenza tiegħu dwar min kellu jkun is-suċċessur tal-Arċisqof Gonzi, ladarba l-bieb tal-għażla kien reġa’ nfetaħ. Minn taħt l-ilsien, u kultant mhux daqstant minn taħt l-ilsien, kienu jissemmew, b’mod partikolari, l-ismijiet ta’ numru żgħir ta’ saċerdoti magħrufin, li kollha kemm huma kellhom il-kwalitajiet, id-doni, il-merti u l-validità tagħhom.  

Madankollu, id-deċiżjoni dwar min għandu jkun l-isqof li jibda jgħin lill-Arċisqof Gonzi wara t-tluq tal-Arċisqof Gerada minn Malta, is-Santa Sede probabbilment kienet ħasbet fuqha diġà, almenu f’sens ta’ direzzjoni, fl-istess żmien li Mons Gerada kien qed  jissejjaħ lura fis-servizz diplomatiku tal-Vatikan. Tant li, ftit xhur biss wara, fis-27 ta’ Lulju, 1974, is-Santa Sede ħabbret lil Mons Mercieca bħala l-Isqof Awżiljarju tal-Arċisqof Gonzi. 

Fi żmien l-inkwiet kbir li seħħ bejn l-Istat u l-Knisja fis-snin 80, partikolarment dwar l-iskejjel u l-proprjetà tal-Knisja, Mons Mercieca ġieli kien jiġi kkritikat minn xi nħawi li kien iżomm fommu wisq magħluq

Għal bosta nies f’Malta, l-aħbar tan-nomina ta’ Mons Mercieca kienet sorpriża, għax ftit li xejn kienu dawk li kienu jafuh jew li kienu jafu dwaru. 

Fix-xhur ta’ wara, li matulhom is-Santa Sede riedet tiddeċiedi definittivament min se jkun  is-suċċessur ta’ Mons Gonzi bħala Arċisqof ta’ Malta, wara l-kwinti kien hemm ftit kurrenti mhux ħażin fuq jekk għandux ikun Mons Mercieca jew xi ħadd ieħor l-Arċisqof il-ġdid. Madankollu, is-Santa Sede żammet mal-għażla ta’ Mons Mercieca. Huwa sar Arċisqof ta’ Malta fit-13 ta’ Diċembru, 1976.

Umli, jisma’ u disponibbli

Sa mill-bidu nett tal-ħidma ta’ Mons Mercieca fir-responsabbiltà ta’ Arċisqof, spikka l-karattru tiegħu ta’ persuna umli u li jaħrab mill-għagħa. Dan kien fatt magħruf u rikonoxxut minn kmieni. Eżempju huwa editorjal fil-ħarġa ta’ Jannar, 1978, tar-rivista Pastor. Din kienet pubblikazzjoni li bdiet fl-1967, bħala rivista tal-kleru maħruġa mis-Soċjetà Christus Rex, li maż-żmien saret rivista pastorali. Dwar Mons Mercieca l-istess editorjal semma wkoll dik li sejjaħ bħala “l-ammirazzjoni li ħassew u jħossu ħafna għall-mod kif jisma’ u l-mod kif hu dejjem disponibbli għall-ġid tal-Knisja.” 

L-Arċisqof Mercieca adotta wkoll stil ta’ tmexxija li kien jurih bħala meqjus u ekonomiku ħafna fi kliemu, speċjalment f’ċirkustanzi ta’ tqanqil fir-relazzjonijiet bejn il-bnedmin. Minħabba dan l-istil, fi żmien l-inkwiet kbir li seħħ bejn l-Istat u l-Knisja fis-snin 1980, partikolarment dwar l-iskejjel u l-proprjetà tal-Knisja, Mons Mercieca ġieli kien jiġi kkritikat minn xi nħawi li kien iżomm fommu wisq magħluq.  

Kienet sitwazzjoni fejn, b’mod partikolari fergħat ta’ naħa jew oħra tal-blokki politiċi f’Malta, kienu jagħmlu kritika diversa dwar l-operat u l-imġiba tiegħu u tal-Knisja fi żmienu. Ħafna drabi kienu jaraw u jinterpretaw l-affarijiet mil-lenti u l-proġetti tagħhom.  Ċerta kritika kien ikollha r-raġunijiet tagħha, ukoll jekk ma kienx bilfors li wieħed jaqbel magħha.  Madankollu, kien ikun hemm ukoll kritika fjakka ħafna f’dawk li huma maturità, bilanċ u ġustizzja.

L-Arċisqof Mercieca kien dejjem jittama li n-nies jifhmu li s-skiet tiegħu ma kienx frott ta’ xi għażla kapriċċuża; jew minn nuqqas ta’ apprezzament tal-valur tal-informazzjoni; jew minn nuqqas ta’ kuraġġ quddiem il-kuntrarju, l-inġust, il-provokazzjoni u ġieli wkoll il-vjolenza.  

Minn dak li Mons Mercieca qasam miegħi f’diversi okkażjonijiet joħroġ ċar li dak is-skiet kien ispirat mill-motto tiegħu Ilkoll Aħwa fi Kristu, sostnut ħafna minn fiduċja sħiħa f’Alla. Kien skiet imħeġġeġ mill-konvinzjoni li hekk kien jitlob l-ogħla ġid komuni, ukoll jekk għalih dan kien ikun ifisser ħafna tbatija u sagrifiċċju. Kien ukoll skiet magħġun fid-determinazzjoni li, jiġri x’jiġri, huwa ried jibqa’ jaħdem, bis-sabar u d-dinjità kollha meħtieġa, fid-direzzjoni tar-rikonċiljazzjoni mibnija fuq il-ġid ta’ soluzzjonijiet ġusti u fattibbli.

Quddiem il-qawwa u ġieli l-qilla tar-riħ, huwa fittex li jankra ruħu mal-fidi sħiħa tiegħu f’Alla. Mal-konvinzjoni li l-ġid tal-poplu kollu kien ħafna ikbar minnu. Mal-għarfien li, kif kien iħobb jgħid, kaptan tajjeb fejn jista’ jistenna l-mewġa tgħaddi qabel jgħaddas rasu, u jekk jinqabad fil-maltemp jixxarrab hu biex ikenn u jħares lill-baħrin tiegħu. Mal-impenn li, b’kura tajba u f’waqtha, il-ġrieħi tad-diverġenzi u l-għawġ fl-aħħar jitfejqu għall-ġid ta’ kulħadd. Mal-konvinzjoni li dawk li jgħoddu l-iktar huma l-fatti, u mhux kemm wieħed jitkellem u kemm jagħmel dan spiss.

L-Arċiveskovat ta’ Mons Mercieca kien magħġun f’sens qawwi ta’ rikonċiljazzjoni minsuġ f’tip ta’ diplomazija ankrata fl-għaqal u ispirata mill-imħabba. Kien kemm kien kbir l-inkwiet, qatt ma nħakem mill-paniku, ir-rabja jew ir-riżentiment. Ġara x’ġara u għadda minn xiex għadda, baqa’ jemmen u jsostni wkoll li f’kull bniedem hemm it-tajjeb.

L-Arċisqof Mercieca baqa’ jmexxi l-Knisja f’Malta sa Jannar 2007, meta għadda t-tmun tal-Arċidjoċesi lill-Arċisqof Pawl Cremona OP.