Nhar it-Tnejn tal-Għid, 21 ta’ April 2025, id-dinja sellmet lill-Papa Franġisku. Meta Jorge Mario Bergoglio ġie elett Papa fit-13 ta’ Marzu 2013, ftit setgħu jbassru s-setgħa trasformattiva li kellu l-papat tiegħu — mhux biss fuq il-Knisja Kattolika Rumana, iżda fuq konverżazzjonijiet globali dwar il-faqar, il-ġustizzja, il-klima u l-kompassjoni. Kien l-ewwel Latin Amerikan, l-ewwel Ġiżwita, u l-ewwel Papa li ħa l-isem Franġisku — sinjal fih innifsu ta’ direzzjoni ġdida. Meta miet f’April 2025, id-dinja bkiet, mhux biss mexxej reliġjuż, iżda wkoll figura profondament umana li konsistentement allinja ruħu ma’ “l-iżgħar minn dawn.”
Minn Buenos Aires sal-Vatikan: ħajja miġbura fis-servizz
Imwieled fis-17 ta’ Diċembru 1936, fi Buenos Aires, l-Arġentina, Jorge Mario Bergoglio kien iben immigranti Taljani li ħarbu mill-faxxiżmu tar-reġim ta’ Mussolini. Missieru kien ħaddiem tal-ferroviji u ommu mara tad-dar. Meta trabba f’lokal tal-klassi tal-ħaddiema, iż-żagħżugħ Jorge kien miġbud kmieni lejn il-fidi u d-dixxiplina. Minkejja infatwazzjoni qasira bil-kimika, Bergoglio għażel it-triq tas-saċerdozju, u ngħaqad mas-Soċjetà ta’ Ġesù (Ġiżwiti) fl-1958.
Ordnat saċerdot fl-1969, Bergoglio malajr sar magħruf għall-intellett, il-profondità spiritwali, u l-umiltà tiegħu. Iż-żieda tiegħu fil-gradi tal-Knisja Arġentina kienet iffurmata mit-taqlib politiku u l-kriżijiet ekonomiċi tal-pajjiż. Maħtur Arċisqof ta’ Buenos Aires fl-1998, iddistingwa ruħu billi ċaħad l-opulenza li spiss kienet timmarka l-kariga tiegħu. Huwa għażel li jgħix f’appartament żgħir, sajjar l-ikliet tiegħu stess, u saq it-trasport pubbliku. Dawn id-drawwiet ma kinux performattivi — kienu jirriflettu impenn teoloġiku profond għas-solidarjetà mal-foqra.
Meta l-konklavi għażluh Papa fl-2013 — għażel l-isem Franġisku wara San Franġisk ta’ Assisi — sinjal ta’ pontifikat iffukat fuq l-umiltà, il-paċi, u l-imħabba għall-ħolqien.
Jibda papat ġdid: 2013 u lil hinn
Mill-mument li l-Papa Franġisku tela’ fil-gallarija tal-Bażilika ta’ San Pietru, laqa’ lin-nies b’ton differenti. Huwa talab lill-folla għall-barka tagħhom qabel ma jagħti tiegħu. Kien ġest żgħir, imma wieħed mimli tifsira. Ma kienx jilbes il-kappa tradizzjonali miksija bl-ermin u s-salib tad-deheb, minflok għażel ilbies aktar sempliċi u salib pettorali tal-fidda sempliċi li kien libes bħala isqof. Il-messaġġ tiegħu kien ċar: ried ikun Papa tal-poplu.
Wieħed mid-dokumenti papali bikrin tiegħu, Evangelii Gaudium (Il-Ferħ tal-Evanġelju), ħeġġeġ lill-Knisja biex toħroġ fit-toroq, biex timpenja ruħha ma’ dawk fil-marġini, u biex tevita li “tinqabad f’ossessjonijiet u proċeduri”.
Fl-2015, ħareġ l-enċiklika Laudato Si’, bit-titlu “Fuq il-Kura tad-Dar Komuni Tagħna.” Fiha, Franġisku għaqqad it-tikek bejn id-degradazzjoni ambjentali, l-inugwaljanza ekonomika, u l-kriżi spiritwali tal-modernità. Id-dokument ma kienx sempliċement trattat dwar l-ekoloġija — kien sejħa ta’ qawmien morali u spiritwali għad-dinja.
Is-Sena tal-Ġublew tal-Ħniena tiegħu fl-2016 enfasizzat il-kompassjoni u l-maħfra. Huwa fetaħ il-bibien tal-Vatikan għal dawk bla dar u ħeġġeġ id-djoċesijiet kollha biex joffru atti tanġibbli ta’ rikonċiljazzjoni u merħba.
Huwa beda wkoll vjaġġi globali numerużi — żjarat f’kampijiet tar-refuġjati f’Lesbos, tkellem quddiem il-Kungress f’Washington D.C., talab fil-Ħajt tal-Punent f’Ġerusalemm, u ffirma dokument storiku mal-Gran Imam ta’ Al-Azhar biex jippromovi l-paċi fost ir-reliġjonijiet.
L-aħħar snin tiegħu kienu mmarkati mis-Sinodu dwar is-Sinodalità — konsultazzjoni li tinvolvi miljuni ta’ Kattoliċi madwar id-dinja, li tesplora kif il-Knisja tista’ tisma’ u timxi aħjar flimkien mal-membri kollha tagħha.
Kliem li sawwar ġenerazzjoni
Il-Papa Franġisku kien magħruf għar-rimarki tiegħu. Waħda li ntlaqtet tajjeb speċjalment maż-żgħażagħ kienet:
“Semmgħu leħinkom. Kunu kuraġġużi! Tibżgħux tinvolvu ruħkom u tgħinu biex tibnu dinja aħjar.” – Il-Jum Dinji taż-Żgħażagħ, 2021
Fi żmien ta’ apatija u ċiniżmu, l-inkoraġġiment ta’ Franġisku serva bħala sejħa ta’ kjarifika għaż-żgħażagħ. Huwa ħeġġiġhom mhux biss joħolmu imma jaġixxu, mhux biss jemmnu imma jaqdu.
Huwa wissa b’mod konsistenti kontra “l-mondanità spiritwali,” minflok sejjaħ għal Knisja li kienet fqira u għall-foqra.
Huwa qal: “Nippreferi Knisja mbenġla, u maħmuġa għax ilha fit-toroq ... aktar milli Knisja li ma tkunx b’saħħitha milli tkun magħluqa u li żżomm għas-sigurtà tagħha stess.”
Dan ma kienx kliem vojt għax kien hu stess li għex dak li pprietka fuqu.
Il-Gżejjer Maltin, għeruq sodi fit-tradizzjoni Kattolika u l-wirt Pawlin, irċevew il-messaġġ tal-Papa Franġisku b’qalb miftuħa. Iż-żjara tiegħu f’Malta f’April 2022 ma kinitx biss vjaġġ papali ieħor; sar mument ta’ tiġdid spiritwali. Matul iż-żjara tiegħu, evoka l-istorja biblika tan-nawfraġju ta’ San Pawl, u stieden lil Malta tirrifletti fuq is-sejħa tagħha biex tkun art ta’ merħba u ħniena. Franġisku fakkar lill-poplu Malti fir-responsabbiltà morali tiegħu li joffri mogħdrija u kenn, partikolarment lill-migranti, bħala riflessjoni diretta tal-messaġġ tal-ħniena tal-Knisja.
Kliemu ħabat ħafna mal-komunità Kattolika tal-gżira, li kienet f’nofs ir-riflessjoni tagħha stess dwar l-identità tagħha, il-valuri soċjali, u r-relazzjoni li qed tevolvi bejn il-Knisja u l-istat. Il-messaġġi ta’ Franġisku dwar l-ospitalità, ir-responsabbiltà soċjali, u l-fidi awtentika daħlu fis-soċjetà Maltija, soċjetà li tiddubita l-valuri tagħha quddiem sfidi kontemporanji bħall-migrazzjoni, id-disparità ekonomika, u l-bidliet kulturali.
Għal ħafna, il-Papa Franġisku kien aktar minn sempliċi mexxej reliġjuż imbiegħed; it-tagħlim tiegħu rresonat fuq livell personali. Leħen bħal dan kien Edwin Vassallo, li rrifletta fuq dak li rrappreżenta għalih personalment il-Papa Franġisku. Vassallo ddeskriva lill-Papa Franġisku bħala bniedem li inkorpora t-tifsira vera tal-faqar, mhux biss f’termini materjali iżda fis-sens aktar profond ta’ solidarjetà mal-emarġinati. Saħaq li l-Papa tkellem dwar id-dinjità umana, speċjalment għal dawk fil-periferija tas-soċjetà, li juri lid-dinja wiċċ ta’ Alla definit mill-ħniena aktar milli mill-ġudizzju.
“Il-Papa Franġisku tassew għex il-faqar,” irrifletta Vassallo. “Tkellem dwar il-kobor tad-dinjità umana — anke għal dawk li huma emarġinati u fil-marġini tas-soċjetà. Il-messaġġ tiegħu kien dejjem dwar il-paċi, iżda aktar importanti minn hekk, uriena li wiċċ Alla huwa dak ta’ Missier ħanin.”
Vassallo enfasizza wkoll il-fehim profond tal-Papa tal-isfidi li l-familji jiffaċċjaw illum. “Il-Papa Franġisku fehem id-diffikultajiet li jiltaqgħu magħhom il-familji u l-individwi fil-ħajja tagħhom ta’ kuljum. Il-kwistjoni vera, madankollu, tinsab f’dawk li naqsu milli jifhmu tassew il-messaġġ tiegħu. Għall-Papa Franġisku, il-ħajja trid tiċċentra madwar il-laqgħa personali bejn individwu u Ġesù. Dik il-laqgħa tifforma l-pedament ta’ kull messaġġ morali li jaqsam,” spjega Vassallo.
Riflessjonijiet mill-Isqof Anton Teuma
Biex nifhmu aktar il-messaġġ u l-wirt spiritwali li ħalla warajh Papa Franġisku, tkellimna wkoll mal-Isqof ta’ Għawdex Anton Teuma, li qasam magħna ħsibijiet profondi dwar kif dan il-Papa biddel, mhux biss id-direzzjoni tal-Knisja, imma wkoll il-qlub tan-nies.
“L-impatt ta’ Papa Franġisku, kemm fuq id-dinja inġenerali, kif ukoll fuq il-poplu Malti u Għawdxi, mhux lakemm tkejlu,” qalilna l-Isqof Teuma b’mod ċar u konvint. “Dan minħabba li kien tassew mimli bl-Ispirtu ta’ Alla, u fejn ikun hemm l-Ispirtu jkun hemm dejjem il-ħajja, it-tama u s-sorpriżi.”
L-Isqof spjega kif il-preżenza ta’ Franġisku kienet tispikka mhux biss fost il-Kattoliċi, iżda anke fost dawk li jħossuhom imbiegħda mill-fidi. “Kellmu lill-bniedem kollu, mhux biss lill-Insara,” sostna. “Kien Papa li l-bniedem iħossu ‘tiegħu’. Dak li jmiss l-essenza tal-umanità, jmiss ukoll lil kull qalb.”
Teuma enfasizza wkoll li l-aktar aspetti li ħallew impatt fuq il-komunitajiet Maltin u Għawdxin kienu l-imħabba konkreta lejn il-fqar, id-difiża tal-ħolqien, il-kundanna tal-gwerer, u l-attenzjoni lejn il-migranti. “Papa Franġisku kien il-Missier ta’ kulħadd,” kompla jgħid. “L-impenn tiegħu favur kull bniedem u favur id-dar komuni għamluh figura li kulħadd jista’ jassoċja ruħu magħha.”
Il-miġja tiegħu f’Malta fl-2022, żied jgħid l-Isqof, kienet mument ta’ grazzja u qawmien wara żmien iebes. “Kien żmien fejn konna għadna maħkuma mill-pandemija u l-knejjes kienu magħluqa. Imma l-Papa ġie fostna, u ħalla dawl ġdid fuq il-Knisja tagħna.”
L-Isqof iddeskriva wkoll l-istil ta’ tmexxija ta’ Franġisku bħala wieħed mimli ħniena, smigħ u umiltà — kwalitajiet li, fil-Kelma tiegħu, “għenu lill-bnedmin kollha, speċjalment lill-Insara, iħossu li Ġesù huwa qrib tagħhom permezz tal-persuna tiegħu.”
Meta mistoqsi dwar liema aspetti tal-papat tiegħu kellhom l-aktar impatt spiritwali profond, Teuma semma l-enċikliċi Evangelii Gaudium, Fratelli Tutti, u Laudato Si’. “Dawn huma patrimonju ta’ tagħlim u enerġija li għandna tassew bżonnhom fid-dinja ta’ żmienna,” qal. “Il-Vanġelu huwa l-għajn tal-ferħ tal-bniedem. Il-bniedem mhux magħmul għall-kompetizzjoni, iżda għall-fratellanza u għas-solidarjetà.”
L-Isqof temm b’tama ċara għall-futur: “Nitolbu biex il-Kardinali, fuq l-eżempju ta’ Franġisku, iżommu f’moħħhom l-essenzjal: Ġesù Kristu huwa s-salvatur ta’ kull bniedem, speċjalment tal-bniedem tal-lum.”
Il-Ġenerazzjoni li jmiss: Carl u Miguel f’Ruma mal-Papa Franġisku
F’dinja li spiss tidher għaddejja b’pass mgħaġġel u bla ċertezza, hemm mumenti li jagħmlu l-ħin jieqaf — mumenti li jħallu marka fuq qalb iż-żgħażagħ u jsawruhom għall-ħajja kollha. Għal Carl Betts u Miguel Sciberras, żewġ subien li kienu abbatini Maltin, il-laqgħa tagħhom ma’ Papa Franġisku f’Ruma kienet eżatt hekk: esperjenza li tibqa’ magħhom għal dejjem.
Carl, li għamel snin iservi bħala abbati fil-parroċċa ta’ Ħal Lija tas-Salvatur, għadu jiftakar kull dettall. “Meta rajtu ġej, bdejt nitbissem bħal tifel żgħir,” jgħid b’ċerta emozzjoni f’leħnu. “L-enerġija tiegħu, dik it-tbissima kostanti … tħossok qrib Alla. Kien bħal don ta’ paċi.” Kellu ċ-ċans jitkellem miegħu u jgħidlu li ġej minn Ħal Lija, u ftit mumenti wara, daħlu jitolbu quddiem xbieha tal-Madonna flimkien.
Iżda dak li verament mess lilu kien kemm il-Papa kien preżenti b’mod ġenwin. “Kien hemm xi ħaġa differenti fih. Tħoss li jifhimna, mhux bħala adulti li jitkellmu minn fuq pedestall, imma bħala wieħed minna,” jgħid Carl. Għalih, Franġisku kien Papa li f’għajnejh iż-żgħażagħ ma kinux il-“futur tal-Knisja”, imma l-preżent tagħha.
Għal Miguel Sciberras ukoll, li mar flimkien ma’ grupp ta’ abbatini Maltin għall-vjaġġ f’Ruma, il-laqgħa mal-Papa kienet waħda mill-isbaħ ġranet ta’ ħajtu. “Konna fis-sala miegħu — ebda folla, ebda protokoll kbir. Aħna u hu. Hu ġie ħdejna, wieħed wieħed, staqsina x’jisimna, b’dik it-tbissima fuq wiċċu.”
L-umiltà tal-mument kienet laħqet livelli li Miguel qatt ma kien esperjenza qabel. “F’dak iż-żmien kien diġà jbati bil-mixi, imma xorta waħda ħa l-ħin jagħmel dan il-ġest żgħir magħna. Qalilna ‘Grazzi talli qed isservu hawnhekk fil-Vatikan.’ U ħassejtu ġej mill-qalb.”
Miguel jemmen li l-Papa Franġisku kien mexxej li tassew jisma’. “Ma kienx jitkellem biss dwar iż-żgħażagħ — kien iħobbhom. Kien jara fina mhux problema, imma potenzjal. U dan rari ħafna.” Għalih, Franġisku kien Papa li kien jaf jgħaqqad il-Knisja maż-żgħażagħ mhux permezz ta’ regoli, imma b’ġesti ta’ mħabba u umiltà.
Il-preżenza ta’ żewġt itfal Maltin fost eluf ta’ abbatini mill-Ewropa kollha fil-Vatikan ma kinitx biss simbolu, imma xhieda ta’ kif esperjenzi bħal dawn jistgħu jinbidlu f’għodda ta’ ispirazzjoni. “Inħoss li għandi x-xorti kbira li għext dan,” jgħid Carl. “Jalla ħafna tfal oħra jkollhom dan iċ-ċans jgħixu esperjenza li titkellem man-nisġa tal-fidi.”
U hekk kif il-Knisja tħares ’il quddiem, dawn iż-żgħażagħ qed jittamaw li l-għerf u l-umiltà ta’ Franġisku jkomplu jgħammru fil-qalb tal-mexxejja futuri tagħha. “Ma nafx kif se jkun il-Papa li jmiss,” jgħid Miguel, “imma nispera li jkun xi ħadd li jifhem li l-vera saħħa tinsab fis-sempliċità u fis-smigħ.”
Il-pontifikat ta’ Franġisku ma kienx mingħajr oppożizzjoni interna
L-isforzi tiegħu biex jirriforma l-burokrazija tal-Vatikan (il-Kurja), biex joħloq Knisja aktar sinodali u deċentralizzata, u biex jiftaħ konverżazzjonijiet dwar Kattoliċi divorzjati u miżżewġin mill-ġdid, nisa fi rwoli ta’ tmexxija, u l-inklużjoni ta’ Kattoliċi LGBTQ+ intlaqgħu b’reżistenza minn kwartieri aktar konservattivi.
Huwa enfasizza wkoll il-kura pastorali fuq id-dogma — pożizzjoni li sfidat il-kultura klerikali. Filwaqt li ma biddilx id-duttrina, biddel it-ton tal-Knisja b’modi profondi.
Knisja mibdula bil-ħniena
Il-wirt ta’ Franġisku ma jistax jitnaqqas għal dokumenti jew deċiżjonijiet. L-akbar riforma tiegħu kienet l-enfasi tiegħu fuq il-ħniena — mhux bħala kompromess artab, imma bħala l-qalba tal-Evanġelju. Huwa fetaħ il-bibien — simboliċi u reali — għal dawk li darba kienu kkunsidrati li ma jistgħux jintlaħqu: Kattoliċi divorzjati, individwi LGBTQ+, foqra, dawk b’dubji.
Hu ma biddilx id-duttrina Kattolika b’mod radikali, imma biddel radikalment kif kienet ipperċepita, inkorporata, u tgħix. L-enfasi tiegħu fuq l-akkumpanjament fuq il-ġudizzju offriet tama lil miljuni.
Taħt it-tmexxija tiegħu, il-Knisja tkellmet b’mod aktar ċar kontra l-kummerċ tal-armi, kontra l-qerda ekoloġika, u kontra sistemi ekonomiċi li jiddiżumanizzaw. Hu inkorpora t-tagħlim soċjali tal-Knisja b’mod li ftit qabel kellu.
Konklużjoni
Il-Papa Franġisku jħalli warajh Knisja aktar umli, aktar attenta, aktar kuraġġuża. Il-papat tiegħu ma kienx wieħed ta’ digrieti monumentali, imma ta’ mogħdrija ta’ kuljum. Kienet rivoluzzjoni ta’ tenerezza.
Mit-toroq ta’ Buenos Aires sal-pjazza tal-Vatikan, il-messaġġ tiegħu kien wieħed ċar: il-Knisja trid toħroġ. Għanda sservi. Għanda tibki ma’ dawk li jibku.
Issa li l-kardinali qed jinġabru biex jagħżlu s-suċċessur tiegħu, se jagħmlu dan fid-dell ta' persuna ta' influwenza kbira.
“Semmgħu leħinkom. Kunu kuraġġużi! Tibżgħux tinvolvu ruħkom u tgħinu biex tibnu dinja aħjar.”
Franġisku sema’ l-għajta tad-dinja — u wieġeb.
