Letteratura | Il-qaddsa xi dwejjaq!

F’diversi kitbiet u intervisti, fosthom fuq il-blogg personali tiegħek u fuq il-midja soċjali, iddeskrivejt il-ħidma letterarja tiegħek bħala protesta satirika iżda serja kontra s-sistema u l-klassi politika. Ngħodd dan ir-rumanz bħala satira rrabjata oħra kontra ċerti modi żgarrati ta’ kif żvolġa l-proġett “Malta indipendenti”. Din żgur ma kinitx l-ewwel waħda fl-istorja riċenti tal-letteratura tagħna. L-ewwel xempju tahulna Alex Vella Gera fl-2012 bir-rumanz Is-Sriep Reġgħu Saru Velenużi. Int weġibt jew aġġornajt il-protesta – agħżel int – daqs tliet snin ilu bir-rumanz Kapitali. Fil-kuntest tal-aħħar żviluppi politiċi, kif tipparaguna dawn iż-żewġ testi? B’liema mod temmen li tassew seħħlek iżżid xi ħaġa ġdida fuq in - narrattiva soċjopolitika ta’ Sriep?

Sriep għalija huwa kapulavur li ftit li xejn tista’ żżid miegħu; kien , għalija personalment, ir-rivelazzjoni mhux tant ta’ kif inhi mnawra s-sistema Maltija, iżda tal-fatt li tal-inqas ma kontx jien li qed nara l-iħirsa kullimkien. L-iħirsa issa qed jarahom kulħadd ta’ kuljum fil-midja u pajjiżna għaddej minn ħmar il-lejl awtentiku fejn snin u snin ta’ ħmieġ, taħt bosta amministrazzjonijiet, faru u żbroffaw. Nazzarda forsi ngħid li fiż-żmien li nkiteb Sriep, Vella Gera kien qed jagħfas fuq il-kwistjoni tal-klassijiet u l-influwenza tan-negozju fuq il-politika; Kapitali resaq lejn żminijiet iżjed riċenti fejn il-klassi tan-negozjanti kienet diġà belgħet il-kontroll tas-sistema, u ftit li xejn jimporta minn liema klassi soċjali ġejjin dawn in-negozjanti. Kapitali huwa rumanz iktar politiku; Sriep mess temi personalissimi wkoll u ħalla influwenza fuqi u fuq il-mod kif nara ’l pajjiżna.

Mentri Sriep esplora l-identità tal-klassi f’kuntest ta’ ħabi u t’omertà, Kapitali daħħal il-kunċett tan-nuqqas ta’ mistħija, l-arroganza xxellerata u dak illi nista’ biss insejjaħlu qżież fil-politika. Daniel Borg u Robert Rutter Miceli huma prodotti ta’ ġenerazzjoni ta’ qżież mistħajla f’rumanz, fil-kamra tad-Deputati hemm ħafna eżempji oħrajn: in-nuqqas ta’ sobrjetà waqt il-kriżi li wasslet għar-riżenja ta’ Joseph Muscat jew l-arroganza li biha jġib ruħu Ian Borg fil-konfront ta’ NGOs, residenti u bdiewa kull darba li jħabbar xi proġett biex itejjeb mhux tant l-infrastruttura ta’ pajjiżna iżda l-ego massiċċ tiegħu. Kapitali kellu s-seħta jantiċipa ħafna minn dan kollu.

Jidhirli li bħali inti twelidt, biex ngħidu hekk, fi ħdan il-Partit Laburista. Bosta mill-ilmenti tiegħek jirrappreżentaw id-diżillużjoni ta’ bosta xellugin Maltin illi l-Partit Laburista ta’ żmienna ormaj tbiegħed bil-kbir minn dawk l-ideali li twaqqaf fuqhom il-Malta Labour Party fl-1921. Dawn l-ilmenti m’humiex ġodda. Ibda biex kienu jintqalu fis-snin tmenin li jiddeskrivi Vella Gera fi Sriep. F’dawn l-aħħar snin dawn l-ilmenti saru l-ordni tal-ġurnata. Int esprimejt dan kollu kemm-il darba. F’Kapitali madankollu tispikka – fost bosta karikaturi ta’ politiċi Filistini – ċerta ammirazzjoni lejn l-eks mexxej Laburista Alfred Sant. Minn banda naqsam miegħek dan is-sentiment; mill-banda l-oħra jidhirli li l-ilmenti msemmija qabel ġieli kienu jsiru matul is-snin tat-tmexxija tiegħu wkoll. B’liema modi taħseb li l-Malta Labour Party ta’ Sant kien differenti mill-Partit Laburista li tant tattakka f’Kapitali?

Il-Labour ta’ Muscat ma jirrappreżentanix. Anke jekk Alfred Sant tbiegħed mix-xellug, żamm lega ta’ integrità u serjetà li fi żmien Joseph Muscat ma rajniex. Niftakar Ministru jitkeċċa għax bagħat raġel jumejn jew tlieta kmieni mill-ħabs biex igawdi l-Milied ma’ familtu. Fi żmien Muscat kien hemm bosta persunaġġi, fosthom ex Ministri, li mhux talli ma tkeċċewx talli aktarx ser jaħarbu l-ħabs li jistħoqqilhom. F’ċerti aspetti Sant bata minn ċertu idealiżmu u akkademja (biex ma nsemmux il-mod kif ġie ddemonizzat mill-ġenerazzjoni tad-deheb illi kellu l-Partit Nazzjonalista); Muscat imbagħad ma qagħadx jagħmel wisq kalkoli qabel daħħal ċertu persunal fil-Partit. Keith Schembri, Konrad Mizzi u arlekkini bħal Karl Stagno Navarra m’għandhom ebda wirt, storja jew valuri Laburisti.

Imbagħad hemm Ministri żgħażagħ, anke fil-Kabinett t’issa, illi donnhom jemmnu li huma intitolati jordmu lid-dinja kollha taħt l-arroganza tagħhom – etika li tmur kontra dik ta’ partit tal-ħaddiema. Kapitali oriġinarjament kellu jkun sensiela ta’ stejjer dwar backbencher żagħżugħ, għażżien u arroganti, imnebbħa minn dawk li llum saru Ministri b’portafolli xejn mistħoqqha.

Bħalma naqraw fir-rumanz Sriep, f’Kapitali nsibu karattri kemxejn stereotipati li għall-inqas sa ċertu punt jirrappreżentaw lill-ulied taż-żewġ partiti l-kbar. Daniel Borg Laburist minn Marsaxlokk, Robert Rutter Miceli Nazzjonalist minn Tas-Sliema. F’dar-rigward laqtitni dis-silta: “Qatt ma fittixna wisq lil xulxin biex ngħid is-sewwa. Jien u hu differenti wisq. Hu Nazzjonalist. Jien Laburist. Hu twieled fil-flus, jien fil-faqar. Hu jitkellem bl-Ingliż, jien bil-Malti. Hu għandu BMW, jien Fiat 500. Hu bl-arloġġ, jien mingħajru.” Temmen illi dawn il-mudelli stretti tassew jirrappreżentaw lill-partitarju medju taż-żewġ partiti? U lil hinn mir-rumanz, fil-ħajja reali hemm xi punt partikulari fejn dawn it-tnejn jiltaqgħu? Jistgħu jitħalltu bla xkiel dawn iż-żewġ razzez?

Dawn iż-żewġ razez jitħalltu u spiss. Fosthom fil-kwartieri tal-PL ukoll – għandek nies bit-tessera tal-golf club jitħalltu mal-iżviluppaturi jew tobba tar-raħal li saru politiċi. Id-dinja Maltija żgħira ħafna, u fejn ikun hemm interessi u intriċċi li jrendu l-flus il-klassi soċjali tieħu rwol sekondarju. Meta wieħed iqis kif jiżvolġi r-rumanz l-isterjotip tal-politiku f’Kapitali huwa intenzjonat għall-aħħar.

Wayne Flask

Nemmen ħafna fl-isterjotipi – jien trabbejt f’Wied il-Għajn u mort skola fejn ‘sħabi’ kienu ġejjin mill-borgeżija, uħud minnhom ulied politiċi jew imħallfin jew bankiera – u naħseb illi d-distakk bejn il-klassijiet u l-mod kif jiġi evidenzjat għextu tul is-snin tas-sekondarja. Iżjed milli sterjotipar illi jikkaratterizza lill-partitarju tiegħu huwa sterjotipar li jifforma lill-politiku żagħżugħ ta’ żmienna. Sibli, pereżempju, tliet differenzi bejn Alex Agius Saliba u Ryan Callus, jew jekk trid bejn kwalunkwe wieħed minn sħabhom. Ħlief għat-tessera tal-partit tagħhom ngħid għalija ma narax differenzi f’termini ta’ politika (mifhuma bħala policy) u ta’ valuri.

Fil-fehma tiegħi Daphne Caruana Galizia kienet waħda mill-iżjed persunaġġi li rrinforzat bil-qawwi dawn it-tipi ta’ stereotipi. Sintendi huwa fatt ma jmerih ħadd illi b’dan l-eżerċizzju tul is-snin tefgħet dell ikrah ħafna fuq il-partitarji Laburisti: “HE CAN’T EVEN HOLD HIS PASTIZZ”. Ir-rumanz Kapitali ftit li xejn huwa kumplimentuż fir-rigward ta’ Caruana Galizia. Iżda kif taħseb illi kont tevalwa l-ħidma ġurnalistika tagħha kieku dan ir-rumanz ktibtu wara l-assassinju tagħha u mhux qabel?

Ir-rumanz inkiteb mill-perspettiva ta’ żewġ “sterjotipi”. Caruana Galizia tissemma biss b’mod periferali. Kapitali qatt ma pprova jevalwa l-ħidma tagħha. Ir-rumanz żamm kemm kemm ’il barra mill-opinjoni tiegħi dwar xogħolha, fejn inħoss illi kienet tħallat stejjer kbar ma’ waqgħat ta’ stil orrend. Dik l-opinjoni tiegħi dwarha ma nbidlitx wara mewtha, iżda s -sempliċi fatt illi nqatlet minħabba xogħolha ma’ dik l-opinjoni żied saff ta’ rispett lejn dik li kont inqis bħala għadu – mhux għax kienet anti-Laburista, iżda għax xogħolha kien ikkaratterizzat mill-klassiżmu li lili jibqa’ jtellagħli l-istonku. Kieku Caruana Galizia nqatlet qabel ma ktibtu, onestament ma nafx kif kont nevalwaha – jista’ jkun li Kapitali ma kienx ikollu bżonn jinkiteb.

Spiss tikkummenta dwar kemm il-politika f’Malta hija simili għal dik Taljana. Anke f’Kapitali ġieli donnok tissuġġerixxi dan: “Non può crollare un sistema per qualche irregolarità...” Bosta Sqallin ħbieb tiegħi li jsegwu l-politika Maltija qaluli dan kemm-il darba. Jgħiduli wkoll illi telqu minn pajjiżhom prorpju minħabba dan kollu. Uħud minnhom maż-żmien saru ċiniċi. Ma nlumhomx. Minkejja l-avvanzi li ġab l-attiviżmu politiku f’pajjiżna bis-saħħa tal-għaqdiet li jsawru lis-soċjetà ċivili – fosthom il-Front Ħarsien ODZ, Kamp Emerġenza Ambjent u l-Moviment Graffitti – ngħid għalija spiss naqta’ qalbi minn ċerti battalji. Kemm taħseb illi dawn l-għaqdiet qed jilħqu nies? Temmen li vallapena li ċ-ċittadini jissieħbu f’dawn il-movimenti apartiġġjani? Tagħtihom tort jibżgħu ġaladarba, tajjeb jew ħażin, ftit li xejn għandhom għażla għajr li jieklu mill-frak li jaqa’ mis-sistema? Tinisiex: anke “l-protesta ta’ ponn residenti dwar is-sitwazzjoni f’Paceville daret f’opportunità.”

L-għaqdiet  li semmejt  inti mhux  qegħdin  ifittxu l-voti: is-sħubija fihom, u naħseb iktar importanti l-kollaborazzjoni magħhom, għandha għanijiet speċifiċi bħal ngħidu aħna dawk ambjentali. Onestament ma nistax nitkellem wisq dwar Front Ħarsien ODZ għax qatt ma kont imsieħeb fih, iżda li nsir membru fil-Graffitti ħassejt illi kien pass naturali għalija bħala “kittieb” “politiku” (virgoletti intenzjonali) tax-xellug. Naħseb li l-għażla li taqta’ qalbek, jekk inti attivist, m’għandhiex tkun hemm. Bħal tim tal-futbol żgħir li jkollu ambizzjoni li jasal sa nofs il-klassifika, tirbaħ xi ftit u titlef xi ftit mil-logħbiet. Iżda li ċċedi l-armi huwa sagrileġġ.

Ħajti kienet tkun ferm iktar faċli kieku qgħadt biss nippontifika minn fuq xi pedestall – bħal ħafna li spiss tara f’ċerti ċrieki letterarji – sempliċiment biex niġbor ftit taptip fuq dahri u tlegħib ieħor. L-attiviżmu jġiegħlek ixxoqq l-għaraq tad-demm, iżda anke l-iżgħar rebħiet (aħseb u ara dawk kbar) jiswew ħafna – jekk mhux għalik stess, għan-nies li taħdem magħhom, għal residenti li jkunu qed jippruvaw isalvaw dak li fadal mill-kwalità tal-ħajja tagħhom. U milli qed nara dan l-aħħar, l-attiviżmu sar ferm iktar kredibbli mill-politika għal ħafna nies, appuntu għax mhuwiex politika u m’hemmx prostituzzjoni għall-voti.

“Il-qaddsa xi dwejjaq!” Nistqarr miegħek li din l-espressjoni – li fir-rumanz Kapitali tidher tal-inqas darbtejn – tesprimi l-mod kif inħossni rigward it-triq li qabad pajjiżna f’dawn l-aħħar ħmistax-il sena. Nagħraf bis-sħiħ li saru bosta avvanzi, b’mod speċjali fid-drittijiet ċivili. Madankollu meta ġejt lura minn barra sibt Malta ferm differenti minn kif ħallejtha snin qabel jew xtaqtha li tkun issa. Lejn it-tmiem ir-rumanz tiegħek minn banda jissuġerixxi l-ħarba bħala soluzzjoni. Mill-banda l-oħra fl-istess nifs donnok trid tagħti lill-qarrejja x’jifhmu li fl-aħħar mill-aħħar il-bniedem kullimkien l-istess. Tassew mela, il-qaddsa xi dwejjaq! Ħafna jistaqsu: x’ser nagħmlu? Liem triq ser nagħżlu? Il-kwietiżmu jew l-attiviżmu? Tgħid mis-soċjaliżmu jaqbel ngħaddu għall-miżantropija? Jien kultant ma nafx x’naqbad naħseb. U int?

Il-ħarba mhijiex soluzzjoni, għalkemm xorta nixtieq ħafna naħrab. Konxju li hawnhekk qed inraqqa’ l-pannu bil-qargħa aħmar. F’dinja ideali la nkun attivist, la kittieb politiku u lanqas immigrant potenzjali. L-uniku vantaġġ li ġġibli l-ħarba tkun illi l-problemi ta’ mkien ieħor ma jkunux il-problemi tiegħi, jew għall-inqas jien hekk naraha. Iżda qabel nitlaq, jekk xi darba nitlaq, żgur li mhux ser nagħżel is-skiet. L-attiviżmu tani spazju ferm ikbar mil-letteratura biex nagħti kontribut favur il-bidla, żgħira kemm hi żgħira, kontra għedewwa bil-qabda ikbar minn sħabi u minni. Iżda kif għedt qabel, l-armi ma nċedihomx – akkost ta’ kollox.

Kif naraha jien, il-ħbiberiji, is-simpatiji, il-perċezzjonijiet u l-karriera huma sekondarji għall-onestà intellettwali. U nixtieq nara iktar onestà intellettwali minn ħafna kittieba oħra li jibżgħu mill-barri aħseb u ara jippruvaw jaqbdulu qrunu, minn artisti li jibżgħu jiftħu ħalqhom u jsemmu fatti u ismijiet biex ma jmurx jitilfu xi fondi għall-canapès u minn poeti li moħħhom wisq fir-rima iżda mbagħad spiss jinjoraw il-mewġ iħabbat.